De verwondering, de twijfel en de vraag

"Is het een twijfel, een verwondering of een vraag wanneer Heidegger als uitgangspunt van het metafysische denken de ‘vraag’ stelt: ‘Warum ist überhaupt Seiendes und nicht vielmehr nichts?’ (Heidegger 1953, Einführung in die Metaphysik, p. 2) Zeker komt deze vraag voort uit de verwondering. Maar drukt zij die verwondering ook rechtstreeks uit? Is de verwondering hier niet al tot een vraag verwerkt?

Vraag en twijfel zijn al bewerkingen van de stof die de verwondering biedt, omgebogen in de richting van redenering en antwoord, reeks en systeem. De vraag ‘waarom is er iets’ is in het ‘waarom’ al duidelijk gebogen in de richting van een categorie als causaliteit en drukt daarin al de verwachting van een bepaald soort antwoord uit: zij blijkt zelf al een spel met geconstitueerde grondbegrippen te zijn en daarom niet fundamenteel. De verwondering zoekt hier al te haastig een uitweg om principe te zijn.

We moeten zeggen dat verwondering en vraag niet hetzelfde zijn; de vraag gaat al in de richting van een uitweg, uit de verwondering; zij heeft al een stuk verwondering verwerkt.

Wijsbegeerte is vanouds een poging om tot wetenschap te komen en het is de vraag of dit niet haar erfzonde is, of zij zich niet radicaal moet beperken tot het uitspreken van de verwondering.

Er is een filosofie denkbaar die zich juist hierom bekommert, die alleen tot taak heeft zich overal op te rapen en bijeen te sprokkelen uit de extase van de verwondering en de verbijstering en al het andere over te laten aan de wetenschap." (Cornelis Verhoeven 1967, Inleiding tot de Verwondering, pp. 38-40)

Het absurde

"Er bestaat maar één werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoord. Oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is geleefd te worden, is antwoord geven op de fundamentele vraag van de filosofie. Al het andere - of de wereld drie dimensies, de geest negen of twaalf kategorieën heeft - komt pas daarna. Dat is is maar spel." (Camus 1964, De myte van Sisyfus, p. 9)

De tijdgeest wendt zich om

De iBook (1999) en de iMac G3 (1998) in het Stedelijk Museum te Amsterdam

Moondog

The only one who knows this ounce of words is just a token, 
is he who has a ton to tell that must remain unspoken.

The not so Extended Phenotype

(zie ook: The Extended Phemotype)

"When I am asked by lay people (as I frequently am) whether buildings count as extended phenotypes, I answer no, on the grounds that the success or failure of buildings does not affect the frequency of architects’ genes in the gene pool. Extended phenotypes are worthy of the name only if they are candidate adaptations for the benefit of alleles responsible for variations in them. I might admit the theoretical possibility of generalising to other kinds of replicators such as memes, in which case my ‘no’ answer might be softened." (Dawkins 2004, Extended Phenotype - But Not Too Extended, p. 1)

Het schandaal van de filosofie

Kant

"Hoe onschuldig men het idealisme met betrekking tot de wezenlijke doeleinden van de metafysica ook mag vinden (wat het in feiten niet is), en het is en blijft een schandaal voor de filosofie en de menselijke rede in het algemeen om het bestaan van de dingen buiten ons (die ons al het materiaal voor kennis aan de hand doen, zelfs voor onze innerlijke zintuiglijkheid) louter op grond van geloof te moeten aannemen, en niet in staat te zijn een bevredigend bewijs voor dat bestaan te leveren als iemand op het idee komt het in twijfel te trekken." (Kant 2004, Kritiek van de Zuivere Rede, p. 88)

Heidegger

"Kant noemt het 'een schandaal van de filosofie en van de menselijke rede in het algemeen' dat het dwingende en alle scepsis neersabelende bewijs voor het 'bestaan van de dingen buiten ons' nog altijd ontbreekt. [...] Het 'schandaal van de filosofie' bestaat er niet in dat dit bewijs tot op heden nog niet is geleverd, maar dat we zulke bewijzen steeds weer verwachten en steeds weer proberen te leveren." (Heidegger 1998, Zijn en Tijd, pp. 261-263)

Altijd al buiten

 "Levende wezens zijn, dankzij het proces van variatie en selectie, geïnformeerd. Zij bestaan als gestold over en weer met de natuurlijke omstandigheden. Een levend wezen is niet eerst een zelfstandig zijnde dat vervolgens een relatie aangaat met zijn omgeving, maar de voortgaande geschiedenis van het één ten overstaan van het ander." (Oudemans 2012, In Natura, p. 36)

Dawkins' flipping mind

The Extended Phenotype (1982)

"This is a work of unabashed advocacy. I want to argue in favour of a particular way of looking at animals and plants, and a particular way of wondering why they do the things that they do. What I am advocating is not a new theory, not a hypothesis which can be verified or falsified, not a model which can be judged by its predictions. What I am advocating is a point of view, a way of looking at familiar facts and ideas, and a way of asking new questions about them. I am not trying to convince anyone of the truth of any factual proposition. Rather, I am trying to show the reader a way of seeing biological facts.

There is a well-known visual illusion called the Necker Cube. It consists of a line drawing which the brain interprets as a three-dimensional cube. But there are two possible orientations of the perceived cube, and both are equally compatible with the two-dimensional image on the paper. We usually begin by seeing one of the two orientations, but i f we look for several seconds the cube 'flips over' in the mind, and we see the other apparent orientation. After a few more seconds the mental image flips back and it continues to alternate as long as we look at the picture. The point is that neither of the two perceptions of the cube is the correct or 'true' one. They are equally correct. Similarly the vision of life that I advocate, and label with the name of the extended phenotype, is not provably more correct than the orthodox view. It is a different view and I suspect that, at least in some respects, it provides a deeper understanding. But I doubt that there is any experiment that could be done to prove my claim." (Dawkins 1982, The Extended Phenotype, p. 1)

The Selfish Gene 2nd edition (1989)

"[Refering back to the Necker Cube example coined seven years ago.] I now think that this metaphor was too cautious. The Necker cube model is misleading because it suggests that the two ways of seeing are equally good. To be sure, the metaphor gets it partly right: 'angles', unlike theories, cannot be judged by experiment; we cannot resort to our familiar criteria of verification and falsification. But a change of vision can, at its best, achieve something loftier than a theory. It can usher in a whole climate of thinking, in which many exciting and testable theories are born, and unimagined facts laid bare. The Necker cube metaphor misses this completely. It captures the idea of a flip in vision, but fails to do justice to its value. What we are talking about is not a flip to an equivalent view but, in extreme cases, a transfiguration." (Dawkins 1989, The Selfish Gene, p. xvi)

Dawkins the postmodernist

"If the demise of God will leavea gap, different people will fill it in different ways. My way includes a good dose of science, the honest and systematic endeavour to find out the truth about the real world." (Dawkins 2006, The God Delusion, p. 405)

The real world? 

" 'Really' isn't a word that word we should use with simple confidence. 'Really', for an animal, is whatever its brain needs it to be, in order to assist its survival. And because different species live in such different worlds, there will bea troubling variety of 'reallys'.

What we see of the real world is not the unvarnished real world but a model of the real world, regulated and adjusted by sense data - a model that is constructed so that it is useful for dealing with the real world." (Ibid, p. 416) 

Springen in de afgrond

"De filosofie komt alleen op gang door een eigenaardige sprong van de eigen existentie in de grondmogelijkheden van het bestaan in z'n geheel. Beslissend voor deze sprong is: allereerst ruimte te geven aan het zijnde in z'n geheel; vervolgens zichzelf los te laten in het Niets, dat wil zeggen vrij te worden van de afgoden die een ieder heeft en waarin hij pleegt te vluchten; ten slotte het zweven in het Niets uit te houden, opdat het voortdurend terugbrengt tot de grondvraag van de metafysica, die het Niets zelf afdwingt: waarom is überhaupt zijnde en niet veeleer niets?" (Heidegger 2009, Wat is Metafysica?, pp. 70-71 [45])

Pourquoi il y a plutôt quelque chose que rien?

"So far I have spoken only of what goes on in the natural world; now I must move up to the metaphysical level, by making use of a great though not very widely used principle, which says that nothing comes about without a sufficient reason; i.e. that

for any true proposition P, it is possible for someone who understands things well enough to give a sufficient reason why it the case that P rather than not-P.

Given that principle, the first question we can fairly ask is: Why is there something rather than nothing? After all, nothing is simpler and easier than something. Also, given that things have to exist, we must be able to give a reason why they have to exist as they are and not otherwise.

Now, this sufficient reason for the existence of the universe can’t be found in the series of contingent things—that is, in bodies and the representations of them in souls. I shall explain why it can’t lie in the facts about bodies; that it can’t lie in the facts about mental representations of bodies follows from that. The reason is that there is nothing in matter, considered in itself, that points to its moving or not moving, or to its moving in some particular way rather than some other. So we could never find in matter a reason for motion, let alone for any particular motion. Any matter that is moving now does so because of a previous motion, and that in turn from a still earlier one; and we can take this back as far as we like—it won’t get us anywhere, because the same question —the question Why?— will still remain. For the question to be properly, fully answered, we need a sufficient reason that has no need of any further reason— a ‘Because’ that doesn’t throw up a further ‘Why?’—and this must lie outside the series of contingent things, and must be found in a substance which is the cause of the entire series. It must be something that exists necessarily, carrying the reason for its existence within itself; only that can give us a sufficient reason at which we can stop, having no further Why?-question taking us from this being to something else. And that ultimate reason for things is what we call ‘God’." (Leibniz 1714, Principles of Nature and Grace)

Darwin: the Godfather of postmodernism

"Karl Marx was exultant: "Not only is a death blow dealt here for the first time to 'Teleology' in natural sciences but their rational meaning is empiracally explained." Friederich Nietzsche saw an even more cosmic message in Darwin: God is dead. If Nietzsche is the father of existentialism, then perhaps Darwin deserves the title of grandfather." (Dennett 1995, Darwin's Dangerous Idea, p. 62)

"What foundation can we stand on as we struggle to keep our feet in the meme-storm in which we are engulfed? If replicative might does not make right, what is the eternal ideal relative to which 'we' will judge the value of memes? We should note that the memes for normative concepts - for ought and good and truth and beauty - are among the most entrenched denizens of our minds. Among the memes that constitute us, they play a central role. Our existence as us, as what we as thinkers are, is not independent of these memes." (Ibid., p. 366)

Luisteren naar het zijn

πάθος

"Het eigenlijke denken is het andenkende Denken. Het is het zich verwonderende en vragende verwijlen, het herdenkende gedenken, het niet grijpende maar ontvangende vernemen. Het is een aan-dacht schenken aan het meest oorspronkelijke 'gebeuren', geheel open voor het geheim, bereid te ontvangen, een en al oor, luisterend naar de boodschap die op ons toekomt." (IJsseling 1964, Denken en Danken - Geven en Zijn, pp. 78-79)

Oernatuur, mag dat?

Laatst zag ik de documentaire De Nieuwe Wildernis (2013) over het leven in de Oostvaardersplassen.


In dit Eén Vandaag item krijgt CDA kamerlid Henk Jan Ormel ‘treurige’ beelden van de Oostvaardersplassen te zien, waarop herten en masse liggen te creperen omdat ze een zware winter te verduren hebben. De politicus zegt:

“Ja hiervoor heb ik dus een spoeddebat aangevraagd. Dit is een onaanvaardbare situatie in een beschaafd land; dat wij dieren in een afgesloten terrein – want dat is het – gewoon langzaam van de honger laten omkomen, waarbij de hongerdood voor een herkauwer een hele pijnlijke dood is, ook een langzame dood, dat duurt wel 90 dagen...”

Het tafereel dat zich op de Oostvaardersplassen afspeelt is de natuur zoals deze door Darwin werd ontwaard. Een strijdtoneel dat onverschillig is voor het leed van haar vruchten. “Evil and suffering don’t count for anything, one way or the other, in the calculus of gene survival.” (Dawkins 2009, The Greatest Show on Earth, p. 392) Leuk of niet:

"The total amount of suffering per year in the natural world is beyond all decent contemplation. During the minute that it takes me to compose this sentence, thousands of animals are being eaten alive, others are running for their lives, whimpering with fear, others are being slowly devoured from within by rasping parasites, thousands of all kinds are dying of starvation, thirst and disease. It must be so. If there is ever a time of plenty, this very fact will automatically led to an increase in population until the natural state of starvation and misery is restored." (Dawkins 1995, River out of Eden, pp. 131-132)

Deze gruwelijkheden moeten, volgens de CDA-er, in ons beschaafde land, koste wat kost bestreden worden. Over de Oostvaardersplassen zegt hij:

“Het is een soort natuurlobby, waarbij men een soort Jurassic Park op de Zuiderzee wil hebben en denkt dat oernatuur nog mogelijk is in dit dichtbevolkte land waar we in leven. Dat is niet mogelijk, we moeten natuur reguleren.”

Vanuit onze beschaafde toestand dienen wij de wrede natuur te reguleren. Dat klinkt mooi. Maar zou hij ook beseffen dat ons geciviliseerde paradijsje slechts gedijt bij - om maar wat te noemen - de Auschwitziaanse toestanden die zich dag in dag uit voltrekken in de bio-industrie? 'Beschaving' heeft een prijs. Ook humanisten moeten eten, en there is no such thing as a free lunch.

De belangrijkste eenheid

(De Nieuwe Wildernis 2013)

Tijdens het tranentrekkende beeld van een stervend hertje zegt de voice-over:

“Hoe verdrietig het verlies van het leven ook is, de groep – de belangrijkste eenheid – overleeft.”

 Maar is dat wel zo? Is de groep de belangrijkste eenheid? Volgens Richard Dawkins niet:

"The fundamental unit of selection, and therefore of self-interest, is not the species, nor the group, nor even, strictly, the individual. It is the gene, the unit of heredity." (Dawkins 1976, The Selfish Gene, p. 11)

De spin en de orchidee

mimicrie

De bovenste twee foto's: een spin imiterende orchidee - Brassia

De orchidee imiteert het uiterlijk van een spin 'in de hoop' gestoken te worden door een wesp zodat deze het stuifmeel van de bloem overdraagt op een soortgenoot.

De onderste twee foto's: een orchidee imiterende spin - Epicadus heterogaster

De spin imiteert het uiterlijk van een orchidee 'in de hoop' nectar zoekende insecten aan te trekken zodat hij deze verorberen kan.

De wereld voor de schepping van den mensch

Grootsche landschappen van vervlogen eeuwen, geen sterfelijk oog heeft u aanschouwd.

Nicolas Camille Flammarion (1842 - 1925)

Het genetische dodenboek

"Zoals zandbergen die door de woestijnwind tot grillige vormen zijn gebeeldhouwd, zoals rotsen die door oceaangolven zijn gemodelleerd, is kamelen-DNA door overleving in oude woestijnen, en nog oudere zeeën, zo gevormd dat het hedendaagse kamelen oplevert. Kamelen-DNA spreekt - als we de taal maar konden verstaan - van veranderende werelden van de voorouders van kamelen.

Wij [mensen] zijn digitale archieven van het Afrikaanse Plioceen, zelfs van zeeën uit het Devoon, wandelende bewaarplaatsen voor wijsheid van vroeger. Je zou een leven lang in die oude bibliotheek kunnen lezen, en zonder door het wonderbaarlijke ervan verzadigd te zijn kunnen sterven." (Dawkins 1999, Een Regenboog Ontrafelen, pp. 233-234)

The wonder of existence

"There is an anaesthetic of familiarity, a sedative of ordinariness, which dulls the senses and hides the wonder of existence. For those of us not gifted in poetry, it is at least worth while from time to time making an effort to shake off the anaesthetic. What is the best way of countering the sluggish habituation brought about by our gradual crawl from babyhood? We can't actually fly to another planet. But we can recapture that sense of having just tumbled out to life on a new world by looking at our own world in unfamiliar ways.

Breaking through the anaesthetic of familiarity is what poets do best. It is their business. But poets, too many of them and for too long, have overlooked the goldmine of inspiration offered by science." (Dawkins 1999, Unweaving the Rainbow, pp. 20-27)

Chaplin en de inktvis

"Television images are sometimes displayed on giant LED (Light Emitting Diode) hoardings. Instead of a fluorescent screen with an electron beam scanning side to side over it, the LED screen is a large array of tiny glowing lights, independently controllable. The lights are individually brightened or dimmed so that, from a distance, the whole matrix shimmers with moving pictures. The skin of a squid behaves like an LED screen. Instead of lights, squid skin is packed with thousands of tiny bags filled with ink. Each of these ink bags has miniature private muscles to squeeze it. With a puppet string leading to each one of these separate muscles, the squid's nervous system can control the shape, and hence the visibility, of each ink sac.

In theory, if you wire-tapped the nerves leading to the separate ink pixels and stimulated them electrically via a computer, you could play out Charlie Chaplin movies on the squid's skin." (Dawkins 1999, Unweaving the Rainbow, p. 20)

Sisyphus en de mestkever

Sisyphus

"Altijd onderweg - een blinde die wil zien en die weet dat de nacht geen einde heeft. De steen rolt weer. Dit universum, dat voortaan geen meester meer heeft, lijkt hem noch onvruchtbaar noch waardeloos. Ieder korreltje van deze steen, ieder splintertje erts van deze nachtdonkere berg betekent, alleen voor hem, een ganse wereld. De strijd op zichzelf tegen de top is voldoende om het hart van een mens te vullen. We moeten ons Sisyphus als een gelukkig mens voorstellen." (Camus 1942, De Mythe van Sisyphus, p. 171)