Frans de Waal "leest" Richard Dawkins

Frans de Waal bespreekt op pagina 27 en 28 van zijn boek De Aap in Ons (2005) Richard Dawkins' The Selfish Gene (1976):

"In dezelfde tijd dat Ronald Reagan en Margaret Thatcher preekten dat hebzucht goed was voor de samenleving, de economie en zeker voor diegenen die een reden hadden om hebzuchtige te zijn, publiceren biologen boeken die deze denkbeelden bevestigden. The Selfish Gene van Richard Dawkins heeft ons geleerd dat, aangezien de evolutie diegenen helpt die zichzelf helpen, zelfzuchtigheid eerder beschouwd zou moeten worden als een motor van verandering dan als een tekortkoming die ons naar beneden haalt.
   Wij mogen dan nare apen zijn, maar het is zinnig dat we dat zijn, en dat komt de wereld alleen maar ten goede. Een piepklein probleem - waarop door pietlutten tevergeefs is gewezen - was de misleidende taal van dit soort boeken. Genen die succesvolle eigenschappen opleveren verspreiden zich onder de populatie, en helpen aldus zichzelf vooruit. Maar dat 'zelfzuchtig' noemen is niet meer dan een metafoor. Een sneeuwbal die van een heuvel rolt en steeds meer sneeuw vergaart helpt zichzelf ook vooruit, maar doorgaans noemen wij sneeuwballen niet zelfzuchtig.
   In het extreme doorgevoerd leidt het alles-is-zelf-zuchtigheid-standpunt tot een nachtmerrieachtige wereld. Deze auteurs hebben een zeer goede neus voor schokeffecten en slepen ons mee naar een hobbesiaans strijdperk waarin iedereen voor zich vecht en mensen alleen blijk geven van grootmoedigheid om anderen te bedotten. Liefde is ongehoord, sympathie ontbreekt en goedheid is slechts een illusie.
   We mogen blij zijn dat dit duistere, onaangename oord louter fantasie is en heel iets anders dan de daadwerkelijke wereld waarin wij lachen, huilen, de liefde bedrijven en met baby's dwepen." 

Lezen is een kunst. Dat blijkt. Dit zegt Dawkins zelf over The Selfish Gene op pagina viii van de introduction to the 30th anniversary edition:

"The best way to explain the title is by locating the emphasis. Emphasize 'selfish' and you will think the book is about selfishness, whereas, if anything, it devotes more attention to altruism. The correct word of the title to stress is 'gene' and let me explain why. A central debate within Darwinism concers the unit that is actually selected: what kind of entity is it that survives, or does not survive, as a consequence of natural selection. That unit will become, more or less by definition, 'selfish'. Altruism might well be favoured at other levels. Does natural selection choose between species? If so, we might expect individual organisms to behave altruistically 'for the good of the species'. They might limit their birth rates to avoid overpopulation, or restrain their hunting behaviour to conserve the species' future stocks of prey. It was such widely disseminated misunderstandings of Darwinism that originally provoked me to write the book.
   Or does natural selection, as I urge instead here, choose between genes? In this case, we should not be surprised to find individual organisms behaving altruistically 'for the good of the genes', for example by feeding and protecting kin who are likely to share copies of the same genes. Such kin altruism is only one way in which gene selfishness can translate itself into individual altruism. This book explains how it works, together with reciprocation, Darwinian theory's other main generator of altruism."

Dawkins' eiland

The Meme Machine

"We once thought that biological design needed a creator, but we now know that natural selection can do all the designing on its own. Similarly, we once thought that human design required a conscious designer inside us, but we now know that memetic selection can do it on its own. We once thought that design required foresight and a plan, but we now know that natural selection can build creatures that look as though they were built to plan when in fact there was none. If we take memetics seriously there is no room for anyone or anything to jump into the evolutionary process and stop it, direct it, or do anything to it. There is just the evolutionary process of genes and memes playing itself endlessly out - and no one watching."
(Blackmore 1999, The Meme Machine, p. 242)

“Die Sprache spricht, nicht der Mensch. Der Mensch spricht nur, indem er geschicklich der Sprache entspricht.”
(Heidegger 1956, Der Satz vom Grund, p. 161)

Uitstel van executie

"Why life? Does life, scientifically viewed, have an overall function? Our answer is yes. A barometric pressure gradient in the atmosphere, the difference between high- and low-pressure masses, leads to a tornado, a complex cycling system. The tornado's function, its purpose, is to eliminate the gradient. Life has a similar natural purpose. Only instead of quickly destroying a pressure gradient and then disappearing, it tends to reduce, over billions of years, the huge solar gradient between hot sun and cold space, growing in complexity as it does so. The growth of complex, intelligent life can be directly traced to the effectiveness of life as a cycling material system adept at reducing gradients. The original and basic function of life, as of the other complex systems that we examine in this book, is to reduce an ambient gradient." (Schneider & Sagan 2005, Into the Cool, p. 8)

Was Heisst Denken?

Lezen

Donner over Mulisch' Het stenen bruidsbed:

"Vervreemding is het kernwoord. Het komt dan ook éénmaal voor. Is er nu ook een woord dat minder dan een maal voorkomt? Want dat is lezen: het woord te vinden, dat de schrijver nooit zeggen kon."

Een vreemd gevoel van onvergankelijkheid

 
En toen met eenige variatie herhaalde i zijn oude rêverie over 't water. Van 't water dat maar altijd naar 't Westen stroomde, dat iederen avond naar de zon stroomde. In Nijmegen liep een ouwe dokter rond, die drie-en-vijftig jaarlang 's morgens op 't zelfde uur dezelfde wandeling had gemaakt. Over 't Valkhof en aan de Noordzijde naar beneden en de Waalkade af tot aan de brug. Dat is meer dan 19300 maal. En altijd stroomde 't water naar het Westen. En dat beteekende nog niets. Het heeft zeker honderd maal drie-en-vijftig jaar naar dien kant gestroomd. En langer. Nu ligt de brug er over. Nog maar kort, nog maar wat jaren. En toch heel lang. Ieder jaar is 365 dagen, tien jaar is 3650 zonnen. Iedere dag is 24 uur, en iedere uur gaat er meer door de hoofden van al die tobbende menschen dan je in duizenden boeken zou kunnen opschrijven. Duizenden tobbers die de brug gezien hebben, zijn nu dood. En toch ligt i er nog maar kort. Veel, veel langer stroomde het water daar. En er was een tijd toen dat water er niet stroomde. Die tijd is nog veel langer geweest. Dood zijn de tobbers gegaan bij honderden en honderden millioenen. Wie kent ze nog? En hoeveel zullen er sterven na dezen? Ze tobben maar, tot God ze wegraapt. En je zou denken: God zou ze een lol doen als i ze plotseling te grazen nam. Maar God weet beter dan jij of ik. Tobben willen ze, blijven voorttobben. En onderwijl gaat de zon op en onder, de rivier stroomt daar naar 't Westen en blijft stroomen tot daar ook een eind aan komt.

- Nescio, 1909-1910

De ortolaan

De volgende morgen hield Richard Dawkins een lezing waarin hij ons voorhield dat wij de evolutie van organismen dienden te begrijpen als de evolutie van zelfzuchtige genen. Wij, en alle andere dieren en planten waren slechts het omhulsel voor genen die zich reproduceren wilden. Wij waren de blikken auto's, de genen waren de chauffeurs.

Terwijl ik naar hem luisterde, besefte ik dat dit verhaal kon worden beschouwd als een consequent, onverbiddelijk logisch doordachte slotsom van de evolutietheorie. Het verbaasde mij dat ik het me zo aantrok, dat ik mij er met hart en ziel tegen te weer stelde, hoewel dat op zuiver (bio-)logische gronden niet goed kon. Het verwonderde mij dat ik, daar op het balkon, en neerkijkend op de met gloedvolle overtuiging pratende Dawkins, maar steeds moest denken aan wat Dokter Glas had geschreven: 'Ik was vierkant tegen het Darwinisme: ik had het gevoel dat dat alles zinloos maakte, dom, ordinair. Het mag onder geen voorwaarde waar zijn; als het waar is wil ik er niet langer bij zijn; in zo'n wereld heb ik niets te maken.' En terwijl hij maar verder praatte, vielen mij ook de woorden van Kierkegaard weer in: 'Indien er ten grondslag aan alles slechts een wild gistende macht lag die, terwijl ze zich in de duistere hartstochten wentelde, alles voortbracht, zowel het grote, als het onbeduidende, wat was het leven dan leeg en troosteloos.'

Ja, dacht ik, en daar staat nu iemand die haarfijn uitlegt dat die wild gistende macht van Kierkegaard niets anders is dan het zelfzuchtige gen dat alles heeft voortgebracht, zowel het grote als het onbeduidende, maar hij laat K.'s vertwijfeling geheel buiten beschouwing, hij doet net alsof hij een vrolijke boodschap brengt, een waarheid die inspireert.

[...] je verlangt blijkbaar toch steeds naar iets inspirerends, naar iets dat hoop geeft, dat alles betekenis verleent, of in ieder geval alles minder banaal maakt, maar dit... dit maakt alles pas goed zinloos en uitzichtloos. Daar heb je dan zes jaar biologie voor gestudeerd en twaalf jaar onderzoek voor gedaan - om te horen dat we alleen maar een toevallig bijprodukt zijn van zelfzuchtige genen. Is dat een waarheid die inspireert, een idee waarvoor men leven en sterven wil?

- Maarten 't Hart, 1984

Memetics

“Memes are clusters of ideas and beliefs, which are supposed to compete with one another in much the same way that genes do. In the life of the mind, as in biological evolution, there is a kind of natural selection of memes, whereby the fittest memes survive. Unfortunately, memes are not genes. There is no mechanism of selection in the history of ideas akin to that of the natural selection of genetic mutations in evolution.”

(John Gray 2002, Straw Dogs, p. 26)

“The prospects for elaborating a rigorous science of memetics are doubtful, but the concept provides a valuable perspective from which to investigate the complex relationship between cultural and genetic heritage.”

(Daniel Dennett 1995, Darwin’s Dangerous Idea, p. 369)

“Memes have not yet found their Watson and Crick; they even lack their Mendel.”

(Richard Dawkins in Susan Blackmore 1999, The Meme Machine, p. xii)

Dr. Watson, I presume?

“There certainly are memes to be found that form parallels with the genes – memes that are at least 5000 years old, have continuously been replicating, have essentially stayed identical, while transforming according to strict laws. I indicate on Proto-Indo-European roots that all contemporary Indo-European languages have in common with languages like the ancient Indian, Iranian, Hittite, etc.

An example I do not randomly choose. When Dutch people are new in a certain region [regio] and ask for the right direction [richting] in order to receive [uitgereikt krijgen] rules [regels] and directives [directieven] to the straight [rechte] way to the government building [regeringsgebouw], they are being moved by the Proto-Indo-European meme *reg- that has been governing the language of the majority of the world’s population for thousands of years. This root underlies the word richting, but also recht. The word recht that according to Benveniste refers to the act of drawing a vertical line, shows a kinship to words like regel, regio regeren, rex.

The Latin word rex finds in Asia its pedant in the Indian word radjah. It is also related to the Greek oregô, which means stretching [rekken] and straightening [strekken]. Therewith the vertical gets a three-dimensional spaciousness. From here you can see that words like reaching [reiken], stretching [rekken], series / range [reeks], ridge [richel], calculation [rekenen] and correctness [correctheid] have all sprung from this single meme.

The meme *reg- has not only managed to multiply. It has nestled itself, as the organizer of an extended phenotype, into the organization of planet earth and set it to its hand. It forms the basis of language as a means of transport. Notice the title of a work that has been decisive for the way the world looks today. We think that Descartes is the author of the Regulae ad directionem ingenii. But the work has been written by *reg-: it hides both in the words regula and directio. This work refers to the idea that man thinks he can become king (rex) by accepting the rules that guide his innate understanding. This guidance is directed to the methodological straightening of reality with an eye to the possibility of calculation. Calculation gives life direction and provides the regulated organization of reality.

But: man is not the king of this, but the slave.” *

(Th. C. W. Oudemans 2002, Eigen taal eerst, pp. 7-8)

* Translated by Roel van Uden. The original Dutch text can be found here: 
http://www.oudemans.net/oudemans/eigentaal.pdf

De geschiedenis bezien vanuit het gen

Eerst dit:

"We look at life and begin by seeing a collection of interacting individual organisms. We know that they contain smaller units, and we know that they are, in turn, parts of larger composite units, but we fix our gaze on the whole organisms. Then suddenly the image flips. The individual bodies are still there; they have not moved, but they seem to have gone transparent. We see through them to the replicating fragments of DNA within, and we see the wider world as an arena in which these genetic fragments play out their tournaments of manipulative skill. Genes manipulate the world and shape it to assist their replication. [...] Fundamentally, what is going on is that replicating molecules ensure their survival by means of phenotypic effects on the world." (Richard Dawkins 1982, The Extended Phenotype, pp. 4-5)

 
En dan dit: